Kadr z filmu Past Lives wykorzystany jako okładka utworu Quiet Eyes, Sharon Van Eten, https://open.spotify.com/track/10IrJGEY0f48OGywIkZauw?si=7hHUKJGCRuWG0UXeBBgqIg&context=spotify%3Aalbum%3A4aZBqoFGmmFpRvS8TW6jXW&nd=1&dlsi=a2e32f250aa647ad
Komunikacyjny grzech phubbingu
Niech punktem startowym dla tego wątku będzie film – Past Lives – debiut reżyserski Celine Song z 2023, o jego sile oddziaływania świadczy cała lista nominacji do nagród filmowych, począwszy od Oscarów 2024, przez Złote Globy, BAFTA, Berlinale i wiele innych po Internetowe Towarzystwo Krytyków filmowych (https://www.filmweb.pl/film/Poprzednie+%C5%BCycie-2023-10029803/awards).
Z mojego punktu widzenia jeden wątek jest kluczowy, stanowi on także kanwę, wokół której osnuta jest cała historia. W jednej ze scen bohaterka filmu opowiada poznanemu mężczyźnie o swojej tradycji:
„W języku koreańskim jest słowo […] In-Yun. Oznacza opatrzność lub los. Ale dotyczy ono konkretnie relacji między ludźmi. […]. Jeśli dwoje nieznajomych przejdzie obok siebie na ulicy i ich ubrania przypadkowo się o siebie otrą oznacza to, że musiało być coś między nimi w ich poprzednich życiach” to jest In-Yun, a „jeśli dwie osoby biorą ślub, mówią, że to dlatego, że było 8000 warstw In-Yun w ciągu 8000 żyć”.
Reszta filmu stanowi rozwinięcie tej idei, w różnych jej wariacjach.
Kiedy wchodzimy w tę romantyczną narrację i próbujemy uchwycić sens In-Yun, zaczynamy rozumieć, że to nawarstwianie się kolejnych spotkań, musi realizować się dzięki jakiejś formie szczątkowej uwagi na drobiazgach, „muśnięciach losu”, dzięki którym ktoś komuś zapada w pamięć aż do pełnego skupienia. W takim znaczeniu koncept In-Yun dobrze oddaje proces budowania relacji, kiedy nasze spojrzenie pada na kogoś i dochodzi do uświadomienia sobie jego istnienia. „Doświadczenia tego nie sposób zignorować ani osłabić, bowiem zmusza ono do obdarzenia kogoś uwagą w najpełniejszy sposób, tj. w stanie czujności. I ten stan czujnego doznawania cudzego istnienia jest zrozumiały sam przez się” (https://communico.pl/obecnosc-drugiego/).
Z kolei:
Skupienie całego umysłu na jednym punkcie, powoduje nasilenie percepcji tego punktu, wytwarzające wokół niego sferę znieczulenia: uwaga zwiększa siłę pewnych doznań, osłabiając inne…
J. Crary, Zawieszenie percepcji, 2009
To postawienie kogoś w centrum jest jednym z najcenniejszych doświadczeń życiowych, dowartościowujących nas, często budujących sens naszego istnienia. Fakt bycia dla kogoś „na pierwszym planie” dostarcza motywacji buduje nas wewnętrznie i stanowi jedną z największych tęsknot ludzkości.
Michael Tomasello uzupełnia te spostrzeżenia o jeden istotny wątek, mianowicie, że do pełnego komunikacyjnego efektu – bycia razem, uwaga ta musi by współdzielona.
Wspólna uwaga zapoczątkowała u ludzi proces konstruowania intersubiektywnego świata – współdzielonego, lecz widzianego z odmiennych perspektyw
M. Tomasello, Historia naturalna ludzkiego myślenia, 2015
Z kolei intersubiektywność (https://communico.pl/intersubiektywnosc/) jest warunkiem wspólnego życia. Można zatem powiedzieć, że ta koncentracja uwagi, którą dajemy drugiej osobie, znieczulająca nas „na chwilę” na resztę świata, dawana sobie wzajemnie, jest konieczna do wypracowania wspólnych przestrzeni życia. Ten DAR UWAGI jest kluczowy z punktu widzenia dobrego skomunikowania, budowania relacji, wspólnego funkcjonowania.
Natomiast tym co cechuje dzisiejsze czasy to brak doświadczania, „przyjemności płynącej ze świadomości, że ktoś poświęca mi pełnię uwagi. To doznanie rzadkie i pożądane (S. Turkle, Samotni razem. Dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a mniej od siebie nawzajem, 2013).
Jak zauważa J. Crary, współczesnym przekształceniom uważności,
…towarzyszą przemiany nieuwagi, rozproszenia, stanów «nieobecności ducha». Stale pojawią się nowe progi, po których przekroczeniu […] wykształcona uważność wyradza się w rozbieganie, rozproszenie – w swoje przeciwieństwo…
J. Crary, Zawieszenie percepcji, Uwaga, spektakl i kultura nowoczesna
Cyfrowa technologia wraz z kuszącymi, powszechnymi ekranami narzuca nam życie w stanie niskoaktywnej uważności (J. Crary, 2009), czuwamy, ale nie skupiamy się. Prawdziwy problem pojawia się wtedy, kiedy nie potrafimy skupić się na innych, sytuację taką określamy mianem phubbingu, sam fakt, że mamy nazwę na ten stan, powinien uświadomić nam jego dotkliwość.
Phubbing to termin powstały z połączenia dwóch słów – phone (telefon) oraz snubbing (lekceważenie) na określenie zjawiska lekceważenia obecności innych osób na rzecz korzystania z telefonu lub innych urządzeń mobilnych.
Z perspektywy komunikacyjnej phubbing wyniszcza relację na dwa sposoby. Po pierwsze chodzi o doświadczenia osoby ignorowanej –„przegranej” z urządzeniem elektronicznym, w efekcie wywołujące poczucie bycia niedocenianą, niezauważaną, odrzucaną, osamotnioną, wyizolowaną społeczne. Po drugie, osoby stosujące phubbing z autoprezentacyjnego punktu widzenia są postrzegane jako: zamknięte w sobie, niewrażliwe, lekceważące otoczenie, niegrzeczne. Zatem phubbing narusza dwie z najważniejszych potrzeb człowieka – potrzebę przynależności i miłości oraz potrzebę szacunku i uznania https://socialpress.pl/2024/05/phubbing-a-relacje-miedzyludzkie .
A w tej „niewrażliwości uwagowej” zaprzepaszczona zostaje szansa na gromadzenie 8000 warstw In-Yun przynoszących nam relacyjne szczęście.
Grażyna Osika
