O komunikacyjnych środkach wyrazu
Początek roku sprzyja refleksjom dotyczącym roku poprzedniego, mogą on przybierać bardzo różne wymiary, także tego, jakie doświadczenia pozytywne zostawił w nas, na mojej liście wśród wielu innych, „śladów” jest film dokumentalny pt.: Paper & Glue
Film miał swoją premierę w 2021 roku, ale ja miałam okazje zobaczyć go dopiero w 2022. Jest on poświęcony sztuce francuskiego artysty o pseudonimie JR https://en.wikipedia.org/wiki/JR_(artist) i co ważne z punktu widzenia komunikologii, jest na wskroś przesiąknięty komunikacją, poszukiwaniem środków wyrazu, lepiszczy społecznych, jak stwierdza jedna z bohaterek „…on próbuje dać głos tym, którzy pozostawali niemi” i właśnie to zdanie jest kluczowe, bo kieruje uwagę na poszukiwanie narzędzi wymowności, pod tym względem ludzka elastyczność jest nieograniczona, a pomysłowość JR-a robi wrażenie.
Dlaczego jest w tym tak dobry?
Bo intuicyjnie sięga do tego, co w komunikacji jest kluczowe, czyli do świadomej obecności, współdzielonej uwagi i współdzielonej intencjonalności (Tomasello, Historia naturalna ludzkiego myślenia). Upraszczając kiedy chcesz się ze mną komunikować – musisz być w jakiś sposób ze mną (obecność), kierować swoją uwagę na to co ja i podzielać mój cel – to na tym gruncie odnajdujemy narzędzia do komunikacyjnej wymiany, tam zgłębiamy tajemnicę wymowności.
Tak też postępuje JR, uobecnia kierując uwagę i próbuje budować pola wspólnej intencjonalności.
To w jakimś sensie włącza się w dyskusję toczącą się wokół tego co można uznać za komunikację, bo dosyć oczywiste wydaje się, że budowanie przekazu wymaga odwołania się do wspólnego kodu, w który nadawca coś koduje, a odbiorca dekoduje, zatem komunikujące może być tylko to, co świadomie zostaje nadane. Tymczasem, jak podpowiada nam Erving Goffman
…na wyrazistość jednostki […] składają się dwa zasadniczo odmienne rodzaje symbolicznej działalności: wrażenia, które ona przekazuje (gives) i które wywołuje (gives off). Pierwszy rodzaj działalności obejmuje symbole werbalne lub ich substytuty […] jest to komunikowanie się w wąskim i tradycyjnym rozumieniu tego słowa. Drugi rodzaj symbolicznej działalności obejmuje szeroki zakres działań, które można traktować jako charakterystyczne dla danej osoby…
Erving Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego
I uzupełniając ten wątek spostrzeżeniami Helmutha Plessnera rozumieć innego, to:
…uchwycić go jako istotę sensowną, zrozumiałą pełną wyrazu. Obrazy te należą wszak do sfery zachowania, a zatem ich forma jedności, to co stanowi o jedności ich postaci, jest zarazem formą odniesienia między obrazami i otoczeniem. Obrazy żywego ciała, które ustosunkowuje się do swego otoczenia i prowadzi z nim grę”
Helmuth Plessner Pytanie o conditio humana
Zatem w procesie komunikacji nie tylko się liczy kod, równie ważna jest interpretacja zachowań nadawcy, które stanowią często spontaniczną reakcje na otoczenie.
Nie ma stałych środków wyrazu, one są elastycznie dobierane z zasobów konwencjonalnych, takich jak język, kody wizualne inne formy symboliki, ale także tworzone ad hoc jako sygnały reakcji na otoczenie.
Dlatego nie musimy się zamartwić, że pewne formy komunikacji odchodzą w zapomnienie, na przykład ze względu na zmiany związane z technologiami komunikacyjnymi, bo:
…ludzie posiadają niezwykłą zdolność rekompensowania niedoboru sygnałów w obrazach, dźwiękach, tekście i danych za pomocą innych wskazówek. […] komunikacja międzyludzka jest znacznie bardziej elastyczna i bogata w treści niż moglibyśmy się tego spodziewać…
Jan van Dijk, Społeczne aspekty nowych mediów
Jako środki wyrazu możemy wykorzystywać wszystko, wystarczy tylko świadomość swojej wzajemnej obecności, musimy podzielać uwagę i wzajemnie podążać za swoimi intencjami, wtedy zaczynamy rozumieć siebie nawzajem, stajemy się dla siebie wymowni. Artystyczne działania JR są tego doskonałym przykładem…
Grażyna Osika
